Position paper: Wendbare besturing in de publieke sector
Dit is de samenvatting. Onderaan deze pagina kunt u de hele Position Paper downloaden.
In het afgelopen jaar is in diverse rapporten kritisch geschreven over een overheid die faalt in het vervullen van haar maatschappelijk functie[1]. Niet alleen wordt er op verschillende vraagstukken een onvermogen geconstateerd om problemen op te lossen en de gevraagde maatschappelijke waarde te creëren, maar wordt zelfs vastgesteld dat de menselijke maat uit het oog wordt verloren en daarmee juist schade en leed worden aangericht. De roep om een overheid die meer gericht is op het aanpakken van maatschappelijke opgaven neemt toe.
Twee belangrijke oorzaken van het genoemde probleem zijn top-down, vastomlijnde oplossingen doen geen recht aan de complexiteit van de opgave in de praktijk en een organisatiestructuur die de integrale uitvoering die nodig is voor complexe opgaven belemmert. Wat nodig is, is een overheid die de complexiteit van het openbaar bestuur erkent en hier adequaat op inspeelt om op deze manier publieke waarde te organiseren. Niet alleen is het nodig om de denkwijze en de rolopvatting van de overheid te herzien, maar ook om de besturingsmodellen daarop aan te passen.
Wij pleiten in deze paper voor een nieuw besturingsmodel waarmee de overheid effectiever haar maatschappelijke functie kan waarmaken en onbedoelde problemen die nu ontstaan voorkomen kunnen worden. Vijf integrale elementen vormen de basis van dit besturingsmodel:
- Opgavegericht werken
- Netwerkgestuurde opdrachtenportfolio’s
- Verantwoordelijke, stabiele opdrachtenteams
- Kort-cyclische toetsing
- Datagedreven sturing
Opgavegericht werken zorgt ervoor dat beleid beter kan worden vertaald naar de praktijk en context waarin dit wordt uitgevoerd. De kans op het verliezen van de menselijke maat wordt hiermee kleiner en de kans op het realiseren van maatschappelijke waarde groter. Netwerkgestuurde portfolio’s helpen om de vertaling naar praktische initiatieven te maken vanuit een afdelings- of zelfs organisatieoverstijgend perspectief, wat de effectiviteit in complexe en veelzijdige vraagstukken ten goede komt. Verantwoordelijke, stabiele opdrachtenteams zorgen voor de noodzakelijke integrale verantwoordelijkheid en het mogelijk maken van kort-cyclische toetsing. Deze kort-cyclische toetsing is belangrijk om de effecten in de praktijk zo snel mogelijk waar te nemen en hierop bij te kunnen sturen om de maatschappelijke waarde te vergroten en onbedoelde effecten te corrigeren. Datagedreven sturing is hierin het laatste belangrijke element om dit zo objectief en gericht mogelijk te kunnen doen.
Ons model is uitdagend. Het raakt op sommige aspecten aan diepgewortelde tradities en gewoonten binnen de publieke sector, die niet eenvoudig te veranderen zijn. Bovendien brengt de complexe en heterogene structuur van de overheid met zich mee dat de toepassing van de genoemde elementen maatwerk vragen. Er is geen eenduidige toepassingsvorm die in alle gevallen werkt. Tegelijkertijd weten we uit ervaring dat het toepassen van het besturingsmodel met de omschreven elementen haalbaar is in publieke organisaties, omdat het al gebeurt. De voorbeelden van hoe dit succesvol kan werken bestaan al.
Hoewel de invoering van het nieuwe besturingsmodel niet eenvoudig is, geloven wij wel dat het noodzakelijk en onvermijdelijk is. In onze hedendaagse maatschappij is een overheid die zich moet wenden tot toepassing van staatsrechtelijke macht om haar beleid tot uitvoering te brengen niet vol te houden. Het leidt namelijk niet tot de beoogde maatschappelijke waarde en bovendien tast het juist het gezag van de overheid aan.
We dagen publieke organisaties uit om te groeien in aanzien. Dit betekent een andere manier van organiseren. Afscheid nemen van de (hiërarchische) macht waarop menige publieke organisatie ook intern nog steeds is geënt. Het toepassen gelijkwaardigheid en vertrouwen als basis voor samenwerken en organiseren. Maar ook het slim gebruiken van technologische innovatie en kort-cyclisch werken, zodat bijsturen een optie blijft. Dit vraagt een overheid die zich kwetsbaar opstelt, durft te falen en daarop reflecteert.
Aanzien is een krachtigere en duurzamere basis van gezag dan macht. De transformatie die wij voor ogen hebben op basis van een nieuw besturingsmodel is daarom in één zin te vatten.
Van macht naar aanzien.
[1] Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (2020): “Ongekend onrecht”
Download hier de hele paper
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Arjan van Venrooy.