De WRR (Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid) komt met een 512 pagina’s dik rapport over hoe de overheid AI moet laten landen in de samenleving. AI wordt hierbij beschouwd als een systeemtechnologie en daar horen, aldus de WRR, vijf grote opgaven bij voor overheid en samenleving. In de samenvatting is het verhaal tot 16 pagina’s gereduceerd. Maar wat als je nou nét iets meer wilt weten dan de samenvatting, maar ook geen tijd hebt voor een zit van 512 pagina’s? In deze blog vertellen wij je de 5 punten die je – naast de samenvatting – echt moet weten over het WRR-rapport ‘Opgave AI’.
-
De kracht van woorden (demystificatie)
Een van de patronen die zich bij de ontwikkeling van systeemtechnologieën voordoen is mythevorming door ‘de kracht van woorden’. Door bepaalde termen te gebruiken met een sterk associatief karakter roepen we bij toehoorders en onszelf bepaalde beelden op over wat AI is. Daarbij scheppen woorden ook de kaders die bepalen hoe mensen over AI denken en spreken. De associatieve ideeën zijn doorgaans sterker dan argumenten en feiten. Neem als voorbeeld de term ‘Artificiële intelligentie’ zelf. De toepassingen die deze naam dragen zijn beslist niet altijd ‘intelligent’ te noemen, maar bevatten veelal een grote en snelle rekenkracht. Desalniettemin geeft de term kleuring aan hoe de toepassing gezien wordt. Het demystificeren van AI begint dus bij aandacht voor de woorden en termen die we gebruiken om AI en de functionaliteiten van AI te beschrijven.
-
Enveloping als strategie (contextualisering)
Een tweede aspect van een systeemtechnologie is volgens de WRR hoe deze ingebed gaat worden in de maatschappij. De uitdaging die hierbij wordt voorzien is dat onvoldoende aansluiting gevonden wordt tussen een nieuwe technologie en de maatschappij. Om de aansluiting van AI op de maatschappij te verbeteren, pleit de WRR daarom voor ‘Enveloping’ als strategie. Enveloping houdt in dat bij het inbedden van een technologie niet alleen gewerkt wordt aan het optimaliseren en verbeteren van de technologie zelf, maar dat juist de context waarin zij moet functioneren aangepast wordt. Misschien lijkt dit op het eerste gezicht onwaarschijnlijk, maar elektriciteit is uitsluitend succesvol, omdat hier een infrastructuur voor opgetuigd is. Dergelijke aanpassingen in onze (maatschappelijke) leefomgeving zullen ook gedaan moeten worden om de aansluiting met AI te versoepelen en vereenvoudigen. Er moet daarom niet alleen nagedacht worden over de technologie zelf, maar ook over de mogelijkheden om de inbedding van AI te faciliteren.
- Monitor (engagement)
De derde opgave gaat volgens de WRR over de vraag hoe de maatschappij betrokken kan worden bij het proces van de inbedding van AI in de maatschappij. De WRR stelt dat als dit niet goed gebeurt, er verschillende reacties te onderscheiden zijn. Daarvoor gebruiken ze de ‘engagement monitor’. Deze monitor bestaat uit drie manieren waarop engagement kan plaatsvinden: 1) verzet, 2) monitoring en 3) samenwerking. Deze drie manieren omvatten weer verschillende reacties. Een voorbeeld van ‘verzet’ is ‘vechten’. Hier valt het fysiek aanvallen van de technologie onder, zoals het kapot maken van 5G-masten of computers. Wanneer mensen niet betrokken worden bij de inbedding van de technologie, dan is de kans op ‘verzet’ of ‘monitoring’ groter dan de kans op ‘samenwerking’, waardoor het proces van inbedding bemoeilijkt wordt. ‘Samenwerking’ heeft dan ook voor de WRR de voorkeur. De WRR ziet een duidelijke rol voor de overheid in het betrekken van mensen om de inbedding van AI in de maatschappij te laten slagen.
-
Collingridge dilemma (regulering)
In de vierde opgave beschrijft de WRR de uitdaging voor de overheid van regulering van technologie die nog in ontwikkeling is. Dit is samengevat in het Collingridge Dilemma. In dit dilemma staat de overheid voor de keuze om ofwel technologie te reguleren, en daarmee burgers te beschermen maar ook mogelijk innovatie in te perken, ofwel om met regulering te wachten met het risico dat de afhankelijkheidsrelatie met de technologie zo groot geworden is, dat regulering niet meer mogelijk is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het internet. In dit dilemma is ‘timing key’. De WRR raadt de overheid daarom aan om niet te wachten met reguleren, maar daar nu mee te beginnen. De EU heeft daar met de AI-Verordening een goede voorzet voor gedaan.
-
Netwerkbenadering (positionering)
De laatste opgave, positionering, beschrijft hoe wij als Nederland onszelf in het internationale AI-debat moeten positioneren. Het belangrijke element dat de WRR hier noemt, is dat Nederland deze nieuwe technologie moet inzetten in de sectoren waar ze nu ook al goed in is, zoals de agrarische sector, bestuur en export. Door specifiek in te zetten op deze en mogelijk nog andere, onderwerpen, kan Nederland een AI-identiteit ontwikkelen die ook van waarde kan zijn op het wereldtoneel. Onze afhankelijkheid ten opzichte van China, Amerika en Rusland die nu vooroplopen in AI-ontwikkeling, zou daardoor verkleinen. Om onze onafhankelijkheid te waarborgen moeten we tegelijkertijd ook zoeken naar een netwerk waar dezelfde waarden spelen. De WRR voorziet hier opnieuw een belangrijke rol voor de EU en ziet Nederland daarin ook het voortouw nemen.
Conclusie
Het WRR-rapport biedt een uitgebreid perspectief op de gevolgen van een nieuwe systeemtechnologie in de maatschappij. Het rapport is zeer uitgebreid en uitvoerig onderbouwd. Naar onze mening geeft het rapport een goede alomvattende visie op wat AI als systeemtechnologie zal gaan betekenen voor de maatschappij. Waren die 512 pagina’s voor dit verhaal nodig? In onze optiek zeker! Juist voor een technologie die ons systeem gaat veranderen is een uitgebreide uiteenzetting van afwegingen en overwegingen van toegevoegde waarde voor een advies aan de regering. Nu is het wachten op een kabinetsreactie. In onze volgende blog nemen we jullie mee in wat wij vinden dat erin de kabinetsreactie zou moeten staan . Houd ons in de gaten om op de hoogte te blijven!
Het lijkt er op dat AI en digitalisering door het kabinet serieus genomen gaan worden. Maar is dat ook werkelijk zo? Lees het nu in deel twee van deze blog reeks: AI in het coalitieakkoord Rutte IV: Ready, Set, Go?!