Kiezen op Afstand – TK 2006

In 2006 vond het tweede grote experiment plaats met internetstemmen voor officiële verkiezingen. Bij de (vervroegde) Tweede Kamerverkiezingen van 22 november konden kiezers die in het buitenland woonden hun stem via internet uitbrengen. Formeel heette het een experiment aangezien het onder de Experimentenwet Kiezen op Afstand viel. Maar de uitgebrachte stemmen waren wel degelijk rechtsgeldig.

Na afloop van het experiment is een uitgebreid evaluatie rapport verschenen. Daarbij is ook als bijlage een lezenswaardig Verslag van uitvoering gepubliceerd met daarin meer informatie over de voorbereiding, de wijze waarop kiezers zich konden aanmelden, de stembescheiden die ze ontvingen, het functioneren van het stembureau en de vragen die aan de helpdesk zijn gesteld.

Voor het experiment werd gebruik gemaakt van het Rijnland Internet Election System. RIES is in opdracht van het waterschap Rijnland ontwikkeld als alternatief voor het traditionele stemmen per post voor kiezers binnen Nederland. BZK heeft met een financiële bijdrage aan het waterschap het gebruiksrecht verkregen om het RIES systeem enkele malen te mogen inzetten bij verkiezingen. BZK heeft van dit recht overigens geen gebruik meer gemaakt.

BZK had bij de eerdere verkiezingen in 2004 een eigen systeem laten ontwikkelen door Logica. Het ministerie koos echter voor het RIES systeem om een aantal redenen: RIES bood de kiezer de mogelijkheid om zelf te verifiëren dat de stem correct was geteld, het feit dat RIES al eerder was gebruikt bij de Waterschappen (en de ICT omgeving waarop het BZK internetstemsysteem draaide na de verkiezingen van 2004 was afgebroken) en dat er samengewerkt kon worden met een mede-overheid waardoor de opdracht inbesteed kon worden.

Uiteindelijk hebben 21.593 kiezers uit het buitenland zich laten registreren, waarvan er 19.815 daadwerkelijk een geldige stem via internet hebben uitgebracht. Daarnaast brachten 9.960 kiezers een stem per brief uit. In absolute zin zijn dit bescheiden aantallen kiezers. Volgens sommigen zijn deze lage aantallen ook het gevolg van de ‘ingewikkelde’ registratieprocedure. De registratie is een vereiste vanuit de Kieswet, omdat de adressen van Nederlanders die in het buitenland wonen niet bekend zijn bij de gemeente. Het aantal stemmers uit het buitenland nam overigens wel toe, van 25.644 bij de TK verkiezingen in 2003, naar 12.030 bij de EP verkiezingen in 2004  naar 28.181 in 2006. Bij de verkiezingen in 2010 waren er overigens 35.157 stemmen via het buitenland uitgebracht (alleen per brief) en bij de recente verkiezingen op 15 maart 2017 is dit met 70% gestegen naar 59.857 stemmen.

Na afloop van de stemming konden de kiezers een  enquete invullen, de resultaten hiervan staan ook in het verslag van uitvoering, in bijlage D. Daaruit bleek overigens dat slechts de helft van de respondenten eerder gestemd had uit het buitenland, en dat de andere helft voor het eerste stemde vanuit het buitenland. Uit de enquete kwam ook naar voren dat 91% (10.512) van de respondenten in de toekomst ook graag via internet wilde stemmen.

Wijze van stemmen

De kiezers konden via de website www.internetstembureau.nl (momenteel niet operationeel) hun stem uitbrengen in een periode van 5 dagen tussen 18 november 2006 7.30 en 22 november 21:00. Voorafgaand aan de stemming was registratie nodig. De registratie werd afgehandeld door Burgemeester & Wethouders van de gemeente Den Haag, die in de Kieswet is aangewezen als de gemeente die de registratie van kiezers in het buitenland afhandelt en ook een briefstembureau instelt voor de terugontvangen briefstemmen. In een bestuurlijk akkoord tussen BZK en Den Haag is geregeld dat voor dit experiment de verantwoordelijkheid voor een aantal van de gemeentelijke taken overgeheveld werd naar BZK.

De wijze van stemmen staat in het kort beschreven in de handleiding die destijds werd toegestuurd aan de kiezers in het buitenland.

Na acceptatie van de registratie kreeg de kiezer een soort PIN mailer envelop toegestuurd met daarin een stemcode van 16 karakters. Deze unieke code was via een cryptografisch algorithme gegenereerd. De stemcode was persoonlijk in de zin dat voor elke kiezer een unieke maar anonieme stemcode was gegenereerd. Hiermee kreeg de kiezer toegang tot de stemdienst. De stemcode was tevens de cryptografische sleutel waarmee de stem werd versleuteld. De versleutelde stem werd de ‘technische stem’ genoemd. De relatie tussen de persoonsgegevens van de kiezer en de stemcode werd voorafgaand aan de verkiezingen vernietigd. Een kwetsbaar moment daarbij was het drukken van de PIN mailers, waarbij adresgegevens en de stemcode bij elkaar waren.

Na de verkiezingen werd door het stembureau een bestand met alle ontvangen stemmen gepubliceerd. Na de controle op ongeldige stemmen werd nogmaals een bestand gepubliceerd met alle geldige stemmen. In deze bestanden kon de kiezer zelf terugzoeken of zijn stem aldus was ontvangen. Als de kiezer de ‘technische stem’ had bewaard, kon hij door te zoeken in de bestanden ook zien of zijn daadwerkelijk was meegeteld. De publicaties vonden plaats op de websitewww.kiezenuithetbuitenland.nl/stemcontrole. In de staatscourant werd een hashwaarde van het bestand gepubliceerd, zodat eenieder de integriteit van het bestand kon vaststellen. Ook na afloop werden de hashwaardes in de staatscourant gepubliceerd van alle gepubliceerde bestanden.

Door de Radboud universiteit Nijmegen was een eigen, onafhankelijke, website ontworpen om kiezers bovenstaande controle te kunnen laten uitvoeren.

Tijdens de verkiezingen is ook een bezoek gebracht door de OVSE. De OVSE is een Europese organisatie die onder meer tracht democratie te bevorderen door toezicht te houden op eerlijke verkiezingen. De OVSE kwam naar Nederland uit bijzondere interesse na de ophef over de stemcomputers die op hetzelfde moment speelde. Gedurende de verkiezingsperiode heeft de OVSE meerdere malen het internetstembureau en de helpdesk bezocht. In het rapport van de missie staat een uitgebreid verslag van de bevindingen.